Tarihte İngiltere ve ABD çıkarı olduğu ülkelerin içişlerine müdahale ederek o ülkeleri ve bölgeleri mutsuz kılmışlar ve buralara istikrarsızlıkgetirmişlerdir.İran da bunlardan biridir.
İkinci dünya savaşı sırasında Rusya ve İngiltere doğrudan bağlantı sağlayabilmek için İran’ı işgal etmişlerdi.1942 yılında İran’la yaptıkları anlaşma ile iki müttefik devlet ikinci dünya savaşının bitiminden altı ay sonra birliklerini çekeceklerdi.İngiltere petrol bölgesi hariç birliklerini çekmişti.Ancak Rusya Kuzey İran’da hâlâ bulunuyordu.İran, bu durumu BM Güvenlik Konseyine şikayet etti.BM taraflar arasında ikili görüşmeler yoluyla sorunun çözümünü önerdi.ABD arabulucu olarak devreye girdi.Varılan anlaşmaya göre Ruslar askerlerini çekecek,Azerbaycan’a özerklik tanınacak ve İran kuzey bölgesinde Sovyetlere petrol ayrıcalıkları verilecekti.6 Mayıs 1946’da Sovyetler askerlerini İran’dan çekti.
KAHRAMAN MUSADDIK
İran, Ruslarla sorunu çözmüştü.Ama İngiltere ile uzun sürecek bir anlaşmazlık içine girdi.İran petrolünü İngiliz şirketi BP işletmekte idi.Bu şirketin hisselerinin çoğu İngiltere’ye aitti.İran hükümeti İngiltere’nin bu petrol şirketi ile siyasi baskı kurduğunu iddia etmekte idi.Bu arada savaşın yarattığı ekonomik zorluklar ülkeyi sıkıntıya sokmuştu.Bütün bunlara rağmen 1949 yılında İngiltere ile yeni petrol anlaşması yapılınca halkta büyük tepki doğdu. Hükümetin kötü yönetimi ile de bu tepki birleşince ülke ciddi karışıklık içine girdi.Bu karışıklık içinde Ulusal Cephe hareketinin lideri olan Dr.Muhammed Musaddık başbakanlığı eline geçirdi. 1951-53 arasında başbakanlık yapan Musaddık petrol sanayini devletleştirdi. Ülke dışına kaçmış Şah’ın yetkilerini kısmaya çalıştı. Buna İngiltere ve diğer batı ülkeleri büyük tepki koydu.
Bir zengin soylu olan Musaddık’ı toplumun geniş kesimi destekliyordu.İngiltere İran’ın şirket sözleşmesinin feshedilmesini onaylamadı.ABD aracılık yaptı ama Musaddik Ruslarla yakın ilişkiye girerek direnmeye çalıştı.Bu durum üzerine ABD, İngiltere ile komünizme karşı mücadele bahanesi ileMusaddık’ı düşürmeye çalıştı.
İran’a ekonomik ambargo uygulayan bu devletler Musaddık hükümetinin ekonomik yönden büyük güçlüğe düşmesine neden oldular.Petrol gelirinden yoksun kalan İran’a Dünya Bankası kredi vermeyi kesti.Bu ekonomik büyük çöküşe neden olduğundan Musaddık 1952’de istifa ettiyse de ülkede lehine yapılan büyük gösteriler sonucu yeniden başbakan oldu.Meclis de kendine tam yetki verdi.
ŞAH DÖNEMİ
Ama yurt dışında kaçak olan Şah baskı yapıyordu. ABD ve İngiltere yerli işbirlikçileri İran Ordusu ile Musaddık’ı 1953 yılında düşürdü. Bu düşürmenin en önemli sebebi İngiltere tarafından uygulanan ekonomik ambargodur.
Bu tarihten sonra 1979 devrimine kadar Şah ülkeyi yönetti.1954 yılında İngiltere ile yeni bir petrol anlaşması yapıldı.8 yabancı şirketin kurduğu konsorsiyum İran petrollerini işletecekti. Bu konsorsiyumda hisse dağılımı şöyle olacaktı. Yüzde 40 İngiltere, yüzde 60’ı diğer yabancı şirketlerindi. Konsorsiyum petrol işletmesinden elde edeceği karın yarısını ise İran’a verecekti. İran ayrıca devletleştirme yaptığı nedeniyle cezalandırıldı ve 1957-66 arasında 25 milyon sterlin tazminat ödemeye mahkûm edildi.
İSLAM DEVRİMİ SONRASI
1979 devriminden bugüne kadar ki dönem de ayrı özellikleri olan bir dönem.İran son 100 yıldır yaşadıkları nedeniyle dış dünyaya karşı kendini nükleer silah caydırıcılığı ile korumak ve emperyalizmin tasallutundan kurtulmak için İslam zırhına ve Şii mezhepçiliğine dayanan bir duvar ördü.Ama başta ABD olmak üzere Batı ikinci dünya savaşından sonra yaptıklarının benzerini son 30 yıldır yapıyor.Silah ve ekonomik ambargo uyguluyor.