ENFLASYON FAKİRLEŞME DEMEKTİR - 1
Enflasyon ne demektir? Neden yükseldiği zaman eyvah diyoruz? Enflasyon bir ülke ekonomisi için ne anlam ifade eder? Yüksek enflasyondan en fazla hangi kesimler etkilenir? Enflasyon nasıl hesaplanır? Hesaplama yöntem ve esaslarında bir değişiklik yapılması halinde enflasyon oranı farklı çıkar mı? Hükümetlerin fiyat istikrarını sağlamaları neden temel makro bir hedeftir?
Bütün bunlar merak edilen sorulardır. Ancak bu sorulara kafa yormayıp TÜİK’in her ay ilan ettiği rakamlara sadece baktığımızda çeşit çeşit yorum yapmak mümkündür. Oysa yükseliş ve düşüşün arkasındaki nedenlere bakmak daha aydınlatıcıdır.
Gelin bu soruları cevaplayalım ve enflasyonun ekonomiyi nasıl hasta ettiğini rakamlarla ölçelim.
ENFLASYON NEDİR ve TÜRLERİ
Enflasyon genel fiyatlar düzeyinin sürekli artış göstermesidir. Bu süreç ekonomiyi olumsuz etkiler ve bazı kimseler kazanır bazıları ise kaybeder. Ekonomi kumarhaneye döner. Adil gelir dağılımı bozulur.
Enflasyon 3 çeşittir:
1-Talep enflasyonu
Toplam talepte(tüketimde, yatırımda, devlet harcamalarında, net ihracatta bir artıştan kaynaklanan) artış olması halinde fiyatlar artar.
En yaygın neden devlet harcamalarındaki artıştır. Devlet giderleri gelirlerinden fazla olduğunda yani bütçe açığı verildiğinde devlet bunu para basarak karşılar bu da para arzının(piyasada dolaşan paranın) üretilen mal ve hizmetlere göre çok daha fazla artması demektir ki bu da fiyatların artmasına neden olur.
2-Maliyet enflasyonu
Bazı girdilerin maliyetlerin artması nedeniyle örneğin petrol fiyatlarının artması, döviz kurlarının yükselmesi ve ithal girdilere ödenecek Türk lirasının fazlalaşması, fiyatlar genel dengesini doğrudan veya dolaylı bir şekilde artırır. Bu artıştan doğan enflasyona maliyet enflasyonu denir.
3-Beklenti Enflasyonu
Halkın enflasyon beklentisi de enflasyona neden olur. Ülkemiz son 2 yıldır yüksek enflasyonla yaşıyor. Halkımız bu enflasyonun yükseleceğini en azından düşmeyeceği beklentisine girmiş durumda. Bu beklenti ücretlere zam isteğine yol açar. Mal ve hizmet satanlar bu beklenti ile satış fiyatlarını yükseltirler. Bu beklenti devam ettikçe bu süreç fiyatların sürekli artmasına yol açar.
ENFLASYON NASIL ÖLÇÜLÜR?
Enflasyon oranı fiyatlar genel düzeyindeki artış oranının hesaplanması şeklinde ölçülür. Fiyatlar genel düzeyi fiyatların ağırlıklı ortalamasına denir. Fiyat düzeyindeki değişmeler fiyat endeksleri ile hesaplanır.
Üç tür endeks vardır:
1-TÜFE (Tüketici fiyat endeksi)
Ürünlerin perakende fiyatlarına göre hesaplanır. Fiyatlarının esas alındığı mal ve hizmetlerin toplanıp bir sepet yapılır.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. 2003 temel yıllı TÜFE'nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.
Endekste 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 225 ilçeden fiyat derlenmektedir. TÜFE kapsamında ayda 28 711 işyerinden 544 256 fiyat derlenmekte ve 4 274 kiracı endeks kapsamında takip edilmektedir.
Taze sebze ve meyveler, futbol maçına giriş ücreti, LPG, tüp gaz, mücevher (altın) ve seçilmiş 16 gıda ürünü haftada bir kez ve diğer ürünler ayda iki kez; kiralar dahil ay içi fiyat değişimi az olan 70 madde çeşidi için ayda bir kez derlenmektedir. Benzin ve mazot fiyatları ise günlük olarak takip edilmektedir.
2-ÜFE (Üretici fiyat endeksi)
Üreticilerin sattığı hammadde, ara mal ve nihai malların ağırlıklı ortalamasının hesaplanması ile elde edilir. Ele alınan malların vergileri, nakliye giderleri ve perakende ve toplan ticaret sahiplerinin payları dikkate alınmaz. Yani fabrika satış fiyatı alınır.
Kapsadığı sektörler: a-Tarım, avcılık ve ormancılık b-Balıkçılık c-Madencilik ve taş ocakçılığı d-İmalat sanayi e-Elektrik, gaz ve su
3-GSYH Deflatörü
Nominal gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) üretim artışları ve fiyat artışlarından oluşur.
Reel GSYH sadece üretimdeki artışları gösterir.
Nominal GSYH, reel GSYH’ya bölüp 100 ile çarptığımızda GSYH deflatörünü buluruz. Bu bir endekstir .İşte bu endeksteki değişmeler bize enflasyon oranını verir.
Devam edeceğiz…
https://twitter.com/MPamukoglu
https://www.facebook.com/mustafa.pamukoglu.90