İSLAM’ın YENİLENMESİ ve NAMAZ

Son 100-150 yıllık süreçte İslam’ın yeniden yorumlanma çabasının büyük düşünsel bir birikim doğurduğunu kabul edelim. Bu düşünsel birikimin oluşturucu beyinlerinin gelenekçiler tarafından mahkûm edilmeye çalışıldığı malumdur. Lakin tüm mahkûmiyet uğraşılarına rağmen modernist İslamî yorumlardan zaman zaman gelenekçilerin de istifade ettiğini biliyor ve görüyoruz.

Cemaleddin Afgânî, Muhammed Abduh, Reşit Rıza, Musa Carullah, Fazlur Rahman gibi isimler hala pek çoklarınca tartışılmakta, aleyhlerine bir yığın sözler söylenmekte, görüşlerine karşı yazılar, kitaplar kaleme alınmaktadır. Lakin buna rağmen onların düşünsel ürünlerinin bütün İslam dünyasında nasıl etkiler meydana getirdiğini ve halen de getirmekte olduğunu kim yadsıyabilir?

Türkiye’de ilahiyat camiası içinde büyük bir yere sahip olan ve yakın zamanda kaybettiğimiz Yaşar Nuri Öztürk hocanın görüşlerini de modernist İslam düşüncesinin en önemli ürünleri olarak değerlendirmek durumundayız.

İslam’ın modern yorumu, çağdaş İslamî yaşam yahut İslam’ın tecdidi konusunda üretken, yaratıcı çalışmalar ve bu yöndeki düşünsel ürünler açısından gerek Türkiye’de gerekse İslam dünyasında artık eskiye nazaran çok daha fazla sayıda isme tanık olmaktayız. Bu durum yaşamın ve tarihin akışı bağlamında kaçınılmaz bir sonuçtur.

Bir yanda dini her unsuruyla ve her boyutuyla donuk, durağan ve değişmez bir yapı gibi kabul eden gelenekçiler öbür yanda ise yaşamın devingenliği ve aklın zorlamasıyla İslam’ı yeniden yorumlama ve çağa uyarlama çabasının cesur failleri…

Bu iki cephenin mücadelesi aslında İslam tarihinin her aşamasında mevcuttu. Öyle ki buna Hazreti Muhammed’in vefatının ardından kısa bir süre sonra bile tanık olmaktayız. Lakin dinin görüş ve inançlarının değişkenliği ve hatta devingenliği peygamber sonrası dönemde başlayan sürece hasredilemeyecek düzeyde köklüdür.

Ne kadar köklüdür?

Semavî dinler tarihinin her aşamasında bu kökü görüyoruz. Kutsal kitapların ardı ardına gelişi, peygamberlerin belli aralıklarla ortaya çıkması, din olgusunun devingen ve değişkenliği gerçeğini işaret etmiyor mu? Elbette ediyor.

Lakin kabul etmeliyiz ki, bu durum, doğrudan doğruya son peygamberin risaletinin devam ettiği yıllarda da cari idi.

O halde aklımıza ve gönlümüze zerk edilen bir takım boş inançlardan neşet eden kimi tabuları yıkarak cesaretle söyleyelim ki, İslam’ın yenilenme gereksinimi günümüz Müslümanlarının en yaşamsal meselesi olarak görülmek ve kabul edilmek zorundadır. Zira İslam daha oluşum safhasında iken bile kendini tecdid eden / yenileyen bir dindi. Bu yenilenmenin evvelki dinlerin oluşum aşamalarında da söz konusu olduğunu tahmin etmek zor değil. Çünkü İslamî tecrübe bize bu tahmini yapmak için gerekli pek çok veri sunuyor.

Şimdi bu bağlamda, İslam’ın oluşum aşamasındaki yenilenmeye dair savımızı anlatalım…

Evet, semavi dinler silsilesinin son halkası olan İslam, yaklaşık 14 asırlık bir tarihe sahip. Bu uzun tarih içerisinde İslam’ın geçirdiği süreçler diğer dinlerden farklı değil. Her din doğduğu zamandan bir süre sonra farklı görüşler çerçevesinde bir takım akımlara / mezheplere ayrıldı. Hatta mezhep altı oluşumlar da söz konusu. Bu, neredeyse kaçınılmaz bir toplumsal yazgı gibi görünüyor. Zira dinler tarihi dediğimiz büyük anlatı, bize bunun inkâr edilemez örneklerini sunmakta.

İslam dini de gerek Hazreti Muhammed hayatta iken yaşadığı oluşum sürecinde, gerekse onun vefatından sonra başlayan oluşum sonrası dönemde pek çok değişikliklere uğradı.

Gerçek şu ki, Hazreti Muhammed hayatta iken yani İslam’ın oluşum süreci devam ederken dahi, zamanla bir kısım hüküm ve kuralların değiştiğini kesin olarak biliyoruz. Nitekim bu gerçek, Kur’an’da “nesh” ayetleri ile çok açık bir biçimde ifade ediliyor.

Nesh kavramı ile birlikte bir de Mekkîlik ve Medenîlik meselesi de İslam’ın oluşum aşamasındaki tecdidin / yenilenmenin nasıl cereyan ettiği noktasında bize son derece çarpıcı bilgiler sunuyor.

Öncelikle şu “nesh” konusuna dair birkaç kelam edelim…

Bazıları Kur’an’da asla neshe yer olmadığını iddia ederken, biz bizzat Kur’an’ın kendisinin neshe dair ayetleri muhtevi olduğunu görmekteyiz. Her ne kadar neshe karşı çıkanlar söz konusu ayetleri eğip bükerek farklı yorumlasalar da Kur’an’ın neshten bahseden ayetleri apaçık bir biçimde ortadadır.

Dişi Sığır Bölümü 106. Söz / Bakara Suresi 106. Ayette şöyle denilmektedir:

“Biz bir ayeti siler veya onu unutturursak yerine daha iyisini ya da benzerini getiririz…”

 Evet, bu ayette bir ayetin silinmesinden yani nesh edilmesinden yahut diğer bir ifadeyle hükmünün ortadan kaldırılmasından söz edilmektedir. Böyle bir durumda yeni bir hüküm için yeni bir ayetin yahut benzer bir ayetin getirileceği belirtilmektedir.

Nesh konusu ile ilgili bir ayet de Bal Arısı Bölümü 101. Söz / Nahl Suresi 101. Ayettir. Söz konusu ayette şöyle denilmektedir:

“Biz bir ayeti değiştirip yerine başka bir ayeti getirdiğimiz zaman Allah ne indirdiğini pek iyi bilmekte iken inkârcılar elçiye; sen ancak bir iftiracısın, dediler. Hayır, öyle değil; onların çoğu bilmezler.”

Neshin anlatıldığı bu ayetler, İslam’ın oluşum sürecindeki yenilenmeleri ifade eden ayetlerdir. Ayet ve surelerin kategorizasyonu noktasında başvurulan bir yöntem olarak Mekkî ayetler ve Medenî ayetler gerçeği de bahsettiğimiz yenilenmenin bir diğer ifadesidir.

Hazreti Muhammed Mekke’de iken vahyedilen ayetlere Mekkî, Medine’de iken vahyedilen ayetlere ise Medenî ayetler denilmektedir.

Bazı Mekkî ayetlerin Medenî ayetlerle neshedildiği ve koşullar değiştiği için Mekke’de ortaya konulan bir kısım hükümlerim Medine’de değiştirildiği gerçeği tefsir külliyatının pek çok parçasında mevzu edilmektedir.

Hakikat şu ki, İslam daha oluşurken bile zaman içerisinde bir kısım kurallar değişmiştir. İslam’ın oluşum süreci yaklaşık 23 yıllık bir zaman dilimidir. Böylesine bir zaman diliminde dahi koşullar değiştikçe kuralların da değişmesi söz konusu iken, daha uzun zaman dilimleri için herhangi bir değişmenin olmaması, yahut değişime gerek duyulmaması mümkün değildir.

Bu noktada değişimi yahut yenilenmeyi sağlayacak kimdir, sorusunu soruyoruz. Bunun yanıtı aslında yazımızın evvelki kısımlarında verildi ama biz yine tekrar edelim. Bu yenilenmeyi / değişimi / tecdidi yahut reformu, aklı ve bilimi esas alan bilginler sağlayacaktır. Nitekim İslam tarihinde o bilginlere müceddid denildiği malumdur.

O halde konumuzun bu noktasında bir kez daha cesaret ve kararlılıkla belirtelim ki, İslam’ın büyük bir tecdide gereksinimi vardır. Bu tecdidin kaynağı Kur’an ve akıldır. Kur’an’ın aklî bir çizgide yorumlanarak bilimsel gerçeklerle ve Müslüman toplumların ulaştığı sosyolojik koşullarla uyumlulaştırılması İslamî ve mukaddes bir vazifedir. Bu vazifeyi yerine getirme girişimlerinin reformizm retoriği etrafında mahkûm edilmeye çalışılması, doğrudan doğruya Müslüman toplumlarının gelişmesi ve ilerlemesinin önüne sözde dinsel bir set çekilmesi uğraşısından başka bir şey değildir. Müslüman aklı bu seti yıkacaktır. Zira yıkmazsa kendisi yıkılacaktır.

Tekraren ifade edelim ki, İslam gerek inançsal ilkeleri gerek ritüelleri gerekse fıkhî hükümleri açısından yeniden yorumlanmak ve çağa uyarlanmak durumundadır. Aslında bu, geleneğin tahakkümünden kurtulup Kur’an’ın özgürleştirilmesi hareketi olarak görülmelidir. Evet, Kur’an, geleneğin tahakkümü altındadır. “Kur’an, ancak bu şekilde anlaşılır ve başka türlü anlaşılamaz, yorumlanamaz” şeklindeki gelenekçi tahakküm, dinsel hayatı fıtratın ve çağın karşısına konumlandıran bir sapmadır. Bu sapma etkisizleştirilmelidir. Bunun için de tecdid hareketi cesaretle ilerlemelidir.

Biz bu yazıda inançsal ilkelerle güçlü ilişkisi bağlamında özellikle bazı ritüellere ilişkin birkaç söz etmek istiyoruz.

İslam’ın günlük yaşamdaki en görünür yönlerinden birini oluşturan temel ritüelin namaz olduğu aşikârdır. Öyle ki Hazreti Muhammed’in; “Namaz dinin direğidir!” biçiminde bir sözünün olduğu pek çok hadis kaynağında belirtilmektedir. Sözün sıhhati ayrı bir konu ama mana itibarıyla bu söz, dine dair yenilenmenin nereden başlaması gerektiğini ortaya koyan hayatî bir ifadedir.

Evet, İslam geniş kitlelerin dinidir. Ve o geniş kitleler için din denildiğinde ilk akla gelen ritüel de namazdır. Bütünsel yenilenme işte bu ilk akla gelen konudan başlamalıdır.

Namaza dair yerleşik algı, cari ve egemen İslam inancının en güçlü yansıması ve yaşama dokunan en belirgi yüzüdür. Bu algının değişmesi, tecdid edilmesi ve aslına rücû etmesi genel bir tecdid için en merkezi noktayı işaret etmektedir.

O halde namaz gerçekte nedir ve bugün nasıl yozlaştırılıp işlevinden koparılmıştır, şeklindeki sorulara kısaca yanıt vererek meseleyi ilerletelim…

Dilimizdeki namaz sözcüğü Farsçadan gelmedir. Kur’an’da bu sözcüğün karşılığı olarak çoğunlukla “salat” sözü kullanılır. Kur’an’daki başka bazı sözleri de ulema arasında namaz anlamına gelecek şekilde anlamlandırmaya çalışanlar da vardır.

Gerçek şu ki Kur’an’da geçen her “salat” sözcüğü namaz anlamına gelmez. Salat sözcüğü genellikle zaman ifade eden sözlerle birlikte kullanıldığında namaz anlamına gelmektedir. Diğer kullanımlarda ise daha ziyade, yardımlaşma, dayanışma, bağlantı kurma, destekleme gibi anlamlar söz konusudur.

Namaz; dua, yalvarma, yakarış gibi anlamlara gelen bir sözcük olarak İslam’ın en önemli ritüellerinden birine ad olmuş bir sözcüktür. Biz ayet çevirilerinde Farsça namaz yahut Arapça salat sözcüğü yerine daha ziyade yalvarış, yakarış, yalvarma, yakarma sözcüklerini kullanmayı yeğliyoruz. Lakin burada anlaşılırlık açısından namaz sözünü kullanmayı tercih edeceğiz.

Egemen dinsel anlayışta farziyet ve vaciplik açısından günde beş vakit namaz, haftada bir Cuma namazı, yılda iki kez bayram namazı olduğu görüşü yerleşiktir. Şii anlayışta ise günlük beş vakit namazın üç vakte cem edilebileceği görüşü vardır. Alevilikte ise günde üç kez dua etme ama haftalık olarak perşembeyi cumaya bağlayan akşam da cem ibadeti vardır. Farklı düşünenler olmakla birlikte pek çok Alevi, cem ibadetini Kur’an’daki salat buyruğunu da içeren bir ibadet olarak görür.

Bizim Kur’an’dan anladığımız gerçek şu ki, günlük namazlar bireysel ve ihtiyarî olmak bakımından Cuma namazından ayrılmaktadır. Cuma namazı ise toplu ve katılımı çok önemli bir namazdır. Tabii ki hakkıyla yani gereğince icra edilmesi koşuluyla…

Biz meseleyi Muhammedî İslam açısından değerlendirdiğimizde gayet açık bir şekilde şunu görüyoruz ki İslam’ın hiçbir ritüeli farziyet yahut vaciplik durumu üzerinden mecburîyet vasfıyla nitelenemez. Her ne kadar bazı ayetlerden bu yönde anlamlar çıkarılsa da bunlar mecazi anlatımlardır. Zira hiçbir ritüelin, yapılmaması durumunda bir cezası söz konusu değildir. Kur’an’ın hiçbir yerinde namaz kılmamanın cezasından bahsedilmez. Aynı şekilde oruç tutmamanın da, hacca gitmemenin de bir cezası yoktur. Bu da göstermektedir ki İslamî ritüeller gönüllülük esasına bağlıdır. Bu ritüeller için öğüt, teşvik ve özendirme söz konusudur ama zorlama söz konusu değildir. Kur’an’da yalnızca cana kıymanın, hırsızlığın, zinanın ve iftira atmanın cezası vardır. Üstelik bunlara ilişkin cezalandırma biçimleri de tarihseldir.

O halde şu ilkeyi netlikle ilan edelim ki namaz kılmamanın hiçbir cezası yoktur. Bazılarınca Bürünüp Sarınan Bölümü 43. Sözdeki / Müddessir Suresi 43. Ayetteki ifadeler, namaz kılmamanın cezasının olduğunu anlatmaktadır. Lakin bu görüş doğru değildir. Zira ayette bahsedilen namazdan kasıt ritüel manasındaki namaz değil dayanışma, yardımlaşma anlamındaki namazdır. Yani salattır. Ayrıca ayette salat sözcüğü değil de salat eden / salat edenler sözcüğü geçmektedir.

Cehennem halkına sorarlar, sizi ateşe sokan nedir? Onlar da; biz Tanrı’ya yakarışta bulunanlardan ve birbiri ile dayanışma içerisinde olanlardan değildik, derler.

Evet, aslında Tanrı’ya yakarış yalnızca sözlü duadan ibaret değildir. Asıl yakarış eylemseldir. Yakarış aynı zamanda yüceltme manasını da içerir. Tanrı’ya yakarışın gerçekte ne olduğu bir sonraki ayette zaten ifade edilmektedir:

“Yoksulları doyurmaz ve onlara yardım etmezdik.”

Dolayısıyla bu ayetlerden namazın cezası olduğu şeklinde bir sonuç çıkmaz. Üstelik egemen dinsel anlayış doğrultusunda düşünsek ve gerçekten bu ayette namaza dair bir cezadan bahsedildiğini kabul etsek bile bu ceza bu dünyada söz konusu olan bir ceza değildir. (Bu dünya, öbür dünya yani ahret inancı gibi konulardaki gerçek görüşlerimizi, “İslam’ın Ahiret İnancı Yozlaştırılmıştır!” başlıklı yazımızda açıkladık. Burada sadece egemen görüşün çelişkisini ortaya koymak adına böylesi bir açıklamaya başvuruyoruz.)

O halde gerçeği bir kez daha söyleyelim; namaz kılmamanın hiçbir cezası yoktur. Namaz ve diğer tüm ritüeller gönüllülük esası çerçevesinde yapılması gereken ibadetlerdendir. Ayrıca dinde genel bir kural olarak bildiğimiz aslî bir Kur’an buyruğu vardır ki o da; “dinde zorlama yoktur!” anlamındaki ayetten neşet eden malum İslamî ilkedir.

Gerçekte namaz bir okuldur.

Evet, namaz gerek şeklî açıdan gerekse içerik bakımından tam anlamıyla bir okuldur.

Namaz her şeyden önce kıble koşuluyla, bir eşitlik eğitimi olarak göze çarpmaktadır. Namaza duran herkes aynı yöne yönelir. Aynı yöne yönelişin, öncelikle tevhidi / birliği işaret etmesi bakımından insanların eşit olduğunu / olması gerektiğini öğretme ritüeli manasını taşıdığı idrak edilmelidir.

Namazda kıble Kâbe’dir ve o Kâbe, hac ritüeli sırasında müminlerin beyaz ihram kıyafetleri içinde her türlü makam ve mevkiden sıyrılıp yalnızca birer insan ve birer mümin olduklarının prova edildiği kutsal mekândır.  

Namaz sırasında ayağa kalkmak, ayakta durmak ki buna Arapçada kıyam deniliyor, tam anlamıyla bir başkaldırı eğitimidir.

Her türlü eşitsizliğe ve adaletsizliğe karşı başkaldırmak için ayağa kalkmak gerekir. İşte namazdaki kıyam şartı; anlayana, bilene ve fark edene bunu öğretir.

Namaza başlarken ellerin yukarı kaldırılması ve “Allahu Ekber!” denilmesi adeta insanların, özgürlük, adalet ve eşitlik için sokaklara, meydanlara dökülüp haklarını haykırmak için slogan atmalarına benziyor. Her ne kadar bugün bazı İslamcı – dinci gruplar “Allahu Ekber” sözünü ne acı ki yozlaştırmaya çalışsa da aslında bu söz, devrimci bir seslenişi ifade etmektedir.

Ellerin yukarı kaldırılması ve kulağa doğru götürülmesi bir nevi, modern dönemlerdeki siyasi gösterilerde slogan atarken havaya kaldırılan sıkılı yumrukları anımsatmaktadır. Evet, kaldırılan o ellerle “Allahu Ekber” diye seslenmek gerçekte şu anlama gelmektedir:

Ey adaleti ayaklar altına alanlar,

Ey zalimler,

Ey sömürücüler,

Ey diktatörler,

Ey özgürlüğümüze kastedenler,

Siz değil Allah büyüktür. O Allah ki haktır, halktır!

Allah; halkın vicdanı, onuru ve emeğidir.

İşte biz, eşitliği ve adaleti bozan ve özgürlüğümüze kastedenlere karşı kıyam ettik, kıyam ediyoruz!

Özetle, namazdaki kıyam şartı zalime ve zulme karşı her devirde, daima ayaklanma şuurunun diri tutulması eğitimidir.

Namazda icra edilen bir diğer şekil de rukûdur.

İsyandan veya diğer bir ifadeyle başkaldırıdan / ayaklanmadan sonra neyin yahut hangi değerin / değerlerin karşısında boyun eğilir?

Hiç kuşku yok ki, adaletin, hakkın, eşitliğin, insanlık onurunun, barış, özgürlük ve kardeşliğin karşısında…

 İşte rukû ile de bu öğretilmektedir. Ayrıca tekrar anımsatalım ki rukûya eğilirken de “Allahu Ekber” denilmektedir. Bu arada bu sözdeki hakiki içeriği de doğru anlamak lazımdır.

Rukû ile öğretilenler secde ile takviye edilmektedir. Rukûda boyun eğilen/ saygı duyulan değerlere bağlılık secde ile de pekiştirilmektedir.

Namazın bir de sözel içeriği hakkında birkaç kelam edelim…

Her namazda Kur’an’dan bazı bölümler okunur. Bu bölümler, özgürlüğün, adaletin, iyiliğin, eşitliğin, kardeşliğin, hak ve hukukun anlatıldığı bölümler olmalıdır. Böylece namaz kılan kişi ve toplu namazdaki herkes, sözel bir eğitime dâhil olmaktadır. İlgili Kur’an bölümlerini okuyarak yahut okuyan imamı dinleyerek her namazda insanî değerler konusunda tekrar tekrar eğitilmektedir.

İşte bundan dolayıdır ki Kur’an’da; Örümcek Bölümü 45. Sözde / Ankebaut Suresi 45. Ayette “…Kuşku yok ki namaz / yalvarış / yakarış, ahlaksızlık ve kötülükten alıkoyar…” denilmektedir. Peki, bu alıkoyuş nasıl olur? İşte her namazda okunan o bölümlerdeki öğütleri canlı tutmak ve bu konuda sürekli bilinç tazelemekle olur.

Her namazda mutlaka okunması lazım gelen Açana Bölümü / Fatiha Suresi’nin içeriği müminleri bilinç tazeleme / farkındalık oluşturma konusunda eğiten muhteşem bir manifesto gibidir.

Bakınız; Hazreti Muhammed’in davasının e önemli törenlerinden biri olan namaz / salat sırasında mutlaka okunması gerekli olan Açan Bölümü’nün / Fatiha Suresi’nin şu ayetleri bize neyi anlatıyor;

“İyyake na’budü ve iyyake nesteıyn...”

 “Yalnız sana kulluk eder, yalnız senden yardım dileriz...”

“İhdinassırat’al mustakıym!”

“Bizi dosdoğru olan yola ilet!”

Günlük, haftalık ve yıllık bütün dinsel törenlerde yani namazlarda / salatlarda Hazreti Muhammed’in müminleri; özgür olacakları, özgürlüklerine daima sahip çıkacakları, doğru yola yönelecekleri ve o yola bağlı kalmaları gerektiği noktasında birbirlerine ve kendilerine söz veriyorlar. Doğru yola iletilmeyi istemek, ahlaksızlık ve kötülükten uzak durmayı dilemektir. Bu dileyiş, bu konuda sürekli bilinç yenilemek demektir.

Ayrıca şu görkemli seslenişe de yoğunlaşalım:

 “Allah’tan başkasına kulluk etmeyeceğiz ve ondan başkasından yardım dilemeyeceğiz!”

Ne demektir bu bilir misiniz?

“Mekke’nin kodamanlarına, köle tüccarlarına kulluk etmeyeceğim, onlardan yardım da dilenmeyeceğim,” demektir. “Yalnızca Allah’a kulluk edeceğim ve yalnızca ondan yardım dileyeceğim.” Yani; “sadece topluma hizmet edeceğim ve sadece toplumdan yardım isteyeceğim,” demektir. Kişinin topluma hizmet etmesi de aslında kendine hizmet etmesidir. Zira kişi toplumun bir parçasıdır.

Biraz ufkumuzu genişleterek baktığımızda kolaylıkla göreceğiz ki, Hazreti Muhammed’in çağrısındaki Allah, sosyal açıdan kamuyu yani toplumu işaret ediyordu. Öyleyse bu çağrı, kodamanların egemenliği yerine kamunun egemenliği manasını taşımaktaydı. Kamusal egemenlik, kamusal özgürlüğü doğuracaktı. Kamusal özgürlükse bireysel özgürlüğe giden yolun bir merhalesiydi.

İşte namaz bir ahlakî eğitim olmanın yanı sıra ve onun ayrılmaz bir parçası olarak aynı zamanda bir özgürleştirme eğitimidir. Namaz kılan kişi özgürleşir. Ne var ki kıldığı namaz Ebu Cehil’lerin, Ebu Leheb’lerin yahut daha sonrasında Emevilerin kıldığı ve Kur’an’da “yazıklar olsun o namaz kılanlara ki…” denilerek kınanan bir namaz olmamalıdır. Zira böylesi bir namaz özgürleştirmez, köleleştirir. Oysa İslam insanı ve toplumu özgürleştirme hareketidir.

Kur’an’da İyilik Etme Bölümü / Maun Suresi’nde kınanan namaz müşriklerin namazıdır. Bu namaz kişiyi ve toplumu köleleştiren, isyanı değil itaati, eşitliği değil eşitsizliği, adaleti değil zulmü kutsayan / kutsatan bir namazdır. Bu namaz, yoksulu itip kakan, haklıya hakkını vermeyen ve şirke boyun eğenlerin namazıdır. Bu namaz, toplum malını belli güç odaklarına peşkeş çekenlerin namazıdır.

İyi bilelim ki ne Hazreti Muhammed ne Hazreti Ali böyle bir namaz kılmış değildir. Onların kıldığı namaz bir isyan namazıdır, devrim namazıdır, başkaldırı namazıdır. Ve onların kıldığı namaz, hakka, adalete, eşitliğe, kardeşliğe, özgürlüğe ve insanlık onuruna adanmış gerçek bir Kur’anî namazdır.

Bugün büyük ölçüde devletin resmi tapınakları haline getirilen bir kısım camilerde kılınan namazlar, Kur’anî ve Muhammedî namazlar olmaktan son derece uzaktır. Özellikle Cuma namazlarında devlete, devlet ricaline itaat içerikli vaazlar verilmekte ve bu yönde hutbeler okunmaktadır. Bu namazları kıldıran maaşlı devlet memurları / namaz kıldırma memurları ülkede yaşanan adaletsizlik, haksızlık, yoksulluk, yolsuzluk, zulüm ve kayırmacılık konularında tek söz edememektedirler. Devlet, camileri ve Cuma namazlarını halkın kendine itaat etmesi için kullanmakta, bir özgürleştirme okulu olan namazı da esaret eğitimine çevirmektedir. Böylesi bir namazda safa geçmek, Muhammedî bir mümin için asla söz konusu olamaz. Dahası devletin tapınağı haline getirilmiş bir kısım camilere gidip orada namaza durmak, Kur’an’ın kesinlikle reddettiği din dışı bir ameldir. Zira Kur’ân böylesi camileri Dırar Mescitleri olarak nitelemektedir. Malum olduğu üzere Hazreti Muhammed, Dırar Mescidini yıkmış, yıktırmıştır.

Muhammedî İslam açısından özellikle Cuma Namazları çok önemlidir. Cuma namazlarının devlet / hükümet tasallutundan kurtarılması şarttır. Bu, müminler için tıpkı Kâbe’nin Hazreti Muhammed eliyle putlardan temizlenmesi gibi hayati bir vazifedir.

Cuma Bölümü 9. Sözde / Cuma Suresi 9. Ayette belirtildiği gibi müminler, kadın ve erkekler olarak hep birlikte ve gönüllülük esası üzerine Cuma namazına gitmelidir. Cuma namazı çok büyük bir olaydır. Toplu, kitlesel bir ritüeldir. Cuma namazının büyüklüğü hem namazın taşıdığı derin devrimci özden kaynaklanmakta hem de özel olarak her Cuma namazının şartı olan hutbeden gelmektedir. Hutbe, her beldede tek bir merkezî mescitte yahut mekânda, meydanda kılınan Cuma namazında o beldenin yerel sorunları ve ülkenin genel meseleleri hakkında haftalık bir bilgilenmedir. Bu bilgilendirmenin siyasi iktidarın propagandasına çevrilmesi, o namazı apaçık bir biçimde ifsat eder. Bu ifsat da kılınan namazdan doğacak sevabı / faydayı yok eder.  

İslam’ın yozlaştırılması / tahrif edilmesi hareketi namaz üzerinden başlatılmış ve yürütülmüştür. Bir başkaldırı eğitimi olan namaz, Allah’a itaat adı altında sultana itaat ritüeline dönüştürülmüştür. Bu dönüşüm bir yozlaştırma hareketi olarak özellikle Cuma namazlarında Müslüman kitlelere dayatılmış, dayatmaya boyun eğmeyenler de şiddetle cezalandırılmıştır.

Muaviye ile birlikte başlayan namazı tahrif hareketinin sarsıcı sonuç ve etkileri günümüze değin gelmiştir. Muaviye öncelikle şehirlerin valilerine gönderdiği emirnamelerle Cuma hutbelerinde Hazreti Ali’ye ve evlatlarına lanet okunmasını emretmiştir. Böylece yaklaşık 80 yıl boyunca camilerde Cuma hutbesi sırasında Hazreti Ali ve evlatlarına en ağır hakaretler edilmiş, lanetler okunmuştur. Zalime ve zulme başkaldırı eğitimi olan namaz, bizzat bir zalimin zulmünü icra için kullandığı devlet törenine dönüştürülmüştür.

Hutbede okunan lanetleri dinlememek için namazdan sonra pek çok kimsenin mescitten çıkmasını önlemek amacıyla Cuma namazlarında hutbenin de yerinin değiştirildiğini biliyoruz. Hazreti Muhammed’in döneminde hutbe namazdan sonra okunurken Muaviye ile birlikte hutbe namaz öncesine alınmıştır. Böylece hutbeyi dinlemek zorunluluk haline getirilmiştir. Lanet okuma iğrençliği terk edilse de bu uygulama (hutbenin yerini değiştirilmesi) o günden bugüne değin hala devam etmektedir.  

Aslında bir siyasi tavır olarak lanet okuma kepazeliğinin günümüzde değişik bir veçheye büründüğünü de cesaretle belirtmeliyiz. Bugün de Cuma hutbelerinde siyasi propaganda içerikli cümlelere rastlamaktayız. Bu, Muaviye ile başlayan o mezkur din dışı uygulamanın günümüze yansıması değil de nedir? 

O halde namazlar ve özellikle de Cuma namazları yeniden Muhammedî içeriğe kavuşturulmalıdır. Namazın üzerine düşen müşrik gölgesi ve Emevi tasallutu yok edilmelidir. İslam’ın yenilenmesi hareketinin başlayacağı nokta burasıdır.

Devlet tapınağı haline getirilmek istenen / getirilen camiler, yeniden halkın mescitleri / Muhammedî mescitler hüviyetine büründürülmelidir. Olmuyorsa yahut olmayacaksa o mescitler terk edilmelidir. Hazreti Muhammed’in Dırar Mescidine karşı yaptığı uygulamayı biz de aklımızda ve yüreğimizde yapmalıyız. O mescitleri terk etmeliyiz.

Yazımız boyunca pek çok kez namazın bir okul olduğunu ifade ettik. Bu okulun eğitim görevini yapabilmesi için öğrencilerin anladığı dilde eğitim vermesi şarttır. Namazda anlaşılmayan bir dilde dua ve ayet okumak, eğitimle amaçlanan bilinç tazeleme / farkındalık oluşturma eyleminin önündeki en büyük engeldir. Bu engelin aşılması için herkesin namazını en iyi anladığı dilde kılması gerekir. 

Müminlerin, namazlarını anladıkları dilde kılmaları aklın gereğidir. Bu hususta başkaca bir izaha gerek olmamasına karşın biz yine de büyük İslam bilgini Ebu Hanife’nin bu konuda vermiş olduğu fetvayı anımsatalım. Hanefi mezhebinin kaynaklarından öğreniyoruz ki Ebu Hanife, “kişi ister Arapça bilsin isterse bilmesin, Kur’an ayetlerinin kendi dilindeki çevirisi ile namaz kılabilir,” şeklinde bir fetva vermiştir. (Bakınız; İmam Es- Serahsî, el -Mebsut )

Ebu Hanife bu fetvasını hem aklî olarak hem de Kur’an ayetlerine dayanarak vermiştir. Ebu Hanife’nin sonradan bu görüşünden döndüğü yönündeki iddialar ise kesinlikle asılsızdır.

Kur’an’ın pek çok ayetinde “namazı ikame edin!” ifadesi vardır. İkame etmek sözü bu noktada çok hayati bir manayı işaret ediyor. Zira ikame etmek demek, diri tutmak, ayakta tutmak, fonksiyonel hale getirmek, amacına uygun bir hüviyete getirmek ve o hüviyette tutmak demektir.

O halde namazı ikame etmek, aslında bütünsel olarak İslam’ı ikame etmektir. İslam’ın tecdidi için namazdaki kaybolan, gizlenen ve sansürlenen özün açığa çıkarılması şarttır.

Namazı ikame etmek demek, onu büyük bir devrimci eyleme dönüştürmektir.

Namazı ikame etmek demek, onu toplumsal hareketin merkezine koymak demektir.

Namazı ikame etmek demek; onu dinci, gerici yozlaşmanın tahakkümünden kurtarıp Kur’anî ve Muhammedî özle buluşturmak demektir.

Namazı ikame etmek demek, İyilik Etme Bölümü / Maun Suresi’ndeki gerçeklerle birlikte onu çağdaş müşriklerin elinden almak demektir.

Bilelim ki, namaz kurtulursa İslam kurtulur.

Namaz kurtulursa Müslüman kurtulur.

İlahiyatçı-Yazar Cemil Kılıç
https://twitter.com/m_cemilkilic